Amsterdam: Van Gogh & Japan & Utrecht: Magische miniaturen

Magische miniaturen uit de Zuidelijke Nederlanden

Topwerken van Lieven van Lathem in Utrecht te zien

Suzy en Freddy Bijn

Tot 3 juni 2018 presenteren Museum Catharijneconvent te Utrecht en de Koninklijke Bibliotheek (KB) uit Den Haag de wonderlijke wereld van miniaturen, minutieus geschilderde illustraties uit middeleeuwse handschriften die een magisch universum vol kleur, fantasiewezens, dieren, figuren en bloemen tonen.

De tentoonstelling brengt de allermooiste exemplaren uit vijftien Nederlandse collecties samen en biedt een uitgelezen kans om deze kwetsbare topstukken van heel dichtbij te bekijken.

De vakkundig gemaakte en tot in detail uitgewerkte bloemenranken, jonkvrouwen, ridders, aapjes, vogels, fabeldieren, vlinders en konijnen geven bovendien een kijkje in het kleurrijke leven van de middeleeuwen. Het is heel bijzonder dat er zoveel miniaturen van dit niveau bij elkaar te zien zijn.

Kwetsbare topstukken

De getoonde manuscripten zijn gemaakt in de Zuidelijke Nederlanden in de periode van de tiende tot de zestiende eeuw. Behalve bijbelse taferelen en heiligen zijn er in middeleeuwse boeken ook afbeeldingen te vinden van het dagelijks leven. Ze laten boeren op het land en hertogen tijdens de jacht zien, maar ook belangrijke historische gebeurtenissen, zoals veldslagen en bijeenkomsten van de ridders van de Orde van het Gulden Vlies.

Niet eerder zijn zoveel miniaturen uit de Zuidelijke Nederlanden van deze artistieke kwaliteit bij elkaar getoond. Ze worden vanwege de kwetsbaarheid nooit permanent geëxposeerd. De tentoonstelling biedt een bijzondere kans om deze miniaturen te bewonderen en om topstukken van Vlaamse miniatuurschilders, zoals Simon Marmion, Lieven van Lathem, Willem Vrelant en Simon Bening tot in detail te bestuderen.

Kleuren van de middeleeuwen

Een bijzonder aspect van deze delicate kunstwerken is kleur. Veel middeleeuwse objecten hebben in de loop van de tijd hun oorspronkelijke sprankeling verloren. Schilderijen en textiele objecten zijn vaak verkleurd, beelden ontdaan van hun kleuren en muurschilderingen verbleekt of tijdens de Reformatie witgekalkt. Miniaturen daarentegen zien er even stralend uit als toen ze gemaakt werden. Omdat de geschilderde illustraties zich in boeken bevinden, zijn ze weinig aan licht blootgesteld. De kleurrijke voorstellingen brengen de kijker nog steeds in vervoering.

Met zorg bewaard

Boeken behoorden in de middeleeuwen tot het kostbaarste bezit van zowel kerken en kloosters als particulieren. Ze werden gekoesterd en met zorg bewaard.

Hoe rijk moest je zijn om dit te kunnen bekostigen? Met wat voor pracht en praal omringden opdrachtgevers zich? Hoe leefden ze en hoe verhoudt zich dat tot onze tijd? Manuscripten van religieuze en particuliere opdrachtgevers, zoals de Bourgondische hertogen Philips de Goede en Karel de Stoute, maar ook Philips van Kleef en Engelbert van Nassau, schetsen een beeld van de rijkdom in de middeleeuwen.

Lieven van Lathem

Als geboren en getogen Latemnaar trekt natuurlijk deze naam mijn aandacht. Lieven van Lathem (of Laethem) staat geboekt als geboren te Gent ca 1430, maar zijn naam laat ongetwijfeld banden met onze gemeente vermoeden.

Zijn meesterwerken worden bewaard in het Getty Museum in Los Angeles, Bibliothéque Nationale de France in Parijs, Ostereichische Nationalbibliothek in Wenen, British Library in London. Kortom alle topbibliotheken in de wereld.

Hij werkte destijds voor Filips de Goede en Karel de Stoute o.a. voor de versieringen voor de bruiloft van Karel de Stoute met Margaretha van York.

Hij had twee zonen, Lieven de Jongere werkte als goudsmid, Jacob als schilder beiden in dienst bij Filips de Schone. Deze laatste was ook actief bij Maximiliaan I, Margaretha van Oostenrijk en Karel V.

Dus adelbrieven voldoende!