Gent: Voor God en Geld

Gouden tijd van de Zuidelijke Nederlanden

De wereld van vandaag is het product van de late middeleeuwen. In wat nu ‘Vlaanderen’ heet, verschijnt een nieuwe mens op het toneel. Een praktische mens, een ondernemende mens. Een kritische mens, die niet langer genoegen neemt met wat Kerk en adel hem voorspiegelen. De ondernemende mens wil zelf zien en zelf geloven. Hij ontdekt een wereld, creëert, produceert en innoveert. En zo wordt hij rijk.

Waar geld is, gluurt zonde om de hoek. Hebzucht, gulzigheid, lust en luiheid: stuk voor stuk staan ze tussen de ondernemende mens en zijn plekje in de hemel. Maar in een wereld waar alles te koop is, kun je ook in het hiernamaals investeren. De ondernemende mens wisselt goud voor aflaten en relieken, vereert beelden — en komt ten val. Toch is de Tachtigjarige Oorlog niets anders dan een tijdelijk obstakel. Want de geest van de ondernemende mens leeft triomfantelijk voort, helemaal tot op vandaag.

Ondernemende mens, zotte mens

Ondernemers zijn zotten. Tenminste, dat vond men blijkbaar in de zestiende eeuw, toen De narrenhandel het schildersatelier van de familie Verbeeck verliet. Scheepsladingen krioelende narretjes worden er gretig verhandeld. Maar op hun weg besmetten de kleine dwazen iedereen met hun waanzin. Links aanbidden pelgrims een narrenkoppel, achteraan wordt er wild gedanst, en een jonge vrouw werpt zich onstuimig op een man. Uiterst rechts grijpt zelfs een verdwaasde non met het nodige enthousiasme naar de ‘dolk’ van haar minnaar. Daar hoeft geen toelichting bij.

Voor de zestiende-eeuwers staan de narren op dit schilderij symbool voor alles waartegen de wijze mens zich moet verzetten. Enkel zotten geven zich over aan hun driften en passies. Wie echter een plekje wil in de hemel, hoort matig en beheerst te zijn. Het tafereel toont dus hoe het niet moet: een omgekeerde wereld. Maar loontje komt om zijn boontje: rechts staat de herberg in brand. Wie zich zomaar overlevert aan al wat leuk is in het leven, eindigt onverbiddelijk in de hel.

Nochtans is de ondernemende mens gebaat bij een flinke dosis zotheid. Zowel in de zestiende eeuw als vandaag is ondernemen immers een kwestie van buikgevoel volgen, koppig doorzetten en denken buiten de lijntjes. De ware nar laat zich niet temmen: hij doet vrolijk zijn zin, werkt hard, en zegt al lachend zijn gedacht. Aan het einde van de rit ligt hij niet wakker van hemel of hel.

 

Deze site maakt gebruik van cookies om de site optimaal te laten werken.

Cookies zijn kleine bestanden die gebruikt worden om de instellingen van deze site te bewaren. Cookies vertellen ons niet wie je bent.